Phạm Duy và khúc hát dành cho những người tha hương trong "Trở về mái nhà xưa"

VỀ CA KHÚC "TRỞ VỀ MÁI NHÀ XƯA"

• Nguyên tác tiếng Napoli: Torna a Surriento
• Tên tiếng Anh: Come Back to Sorrento
• Tên tiếng Việt: Trở về mái nhà xưa
• Nhạc sĩ: Ernesto De Curtis (nguyên tác); Phạm Duy (lời Việt)
• Thể loại: Nhạc trữ tình
• Năm ra đời: 1894 (nguyên tác); 1948 (lời Việt)
• Ca sĩ thể hiện tiêu biểu: Thái Hòa, Họa Mi, Ngọc Hạ

Đôi lời về nguyên tác "Torna a Surriento"

Nguyên tác "Torna a Surriento" có tên tiếng Anh là "Come Back to Sorrento". Đây là sáng tác của hai anh em người Ý: Ernesto De Curtis (1875-1937) và Giovanni Battista (gọi tắt là Giambattista) De Curtis (1860-1926).

Ngược thời gian về hơn 100 năm trước, vào cuối thế kỷ 19, khi đón thủ tướng Ý là Giuseppe Zanardelli đến thăm khách sạn của mình ở bên vinh Napoli, thị trưởng của thành phố Sorrento là ông Guglielmo Tramontano đã nhờ anh em Giambattista và Ernesto De Curtis viết ca khúc trữ tình ca ngợi Sorrento để gửi tặng Thủ tướng Ý khi ấy.

Thời điểm đó, thành phố Sorrento còn rất hoan sơ với những ngôi nhà tường đất, những con đường lót đáy, bụi bay khắp ven biển, dân cư thưa thớt và các dịch vụ rất nghèo nàn. Nhưng chính sự hoang sơ đó cộng với cảnh biển siêu đẹp cùng các ngọn đồi chênh vênh đã tạo nên một vẻ độc đáo, có một không hai. 

Lẫn trong tầm nhìn xa tít biển xanh như ngọc là hương cam, hương chanh từ những thửa vườn ven đồi. Những tiếng sóng vỗ trên các gềnh đá và sóng gió ngàn khơi âm vang thầm thì đêm ngày như tiếng gọi quyến rũ, đầy liêu trai của những nàng ngư nữ mermaids...

Khúc hát "Come Back to Sorrento" ra đời với những lời ngợi ca quê hương thật đơn sơ mà thiết tha như dạ khúc serenada. Khúc hát ấy như lời nhắc nhở, tâm tình với Thủ tướng Ý rằng, ông nên làm một chút gì đó cho thành phố biển xinh đẹp này trở nên sung túc và đẹp đẽ hơn: "Hãy nhìn biển đẹp biết bao, làm dậy lên bao cảm xúc/ như bạn đã làm khi nhìn mọi người/ Bạn đã làm cuộc đời mơ mộng hơn".

Ngay cả chính hai anh em sáng tác ca khúc này cũng không thể ngờ rằng những cảm xúc chân thành trong từng lời ca đã làm xiêu lòng Thủ tướng Ý và để lại dư âm đến hàng trăm năm sau.

"Com Back to Sorrento! - Trở về Sorrento" - Nghĩa là bạn đã từng đến, đã từng ở và hãy trở lại Sorrento. Sorrento như chốn quê nhà, mà ai cũng có. Đó là nơi dẫu bạn là đứa trẻ mồ côi hay sinh ra từ miền đất nọ, mái nhà kia thì nơi đây vẫn ấm cũng vẫn có thể chở che khi bạn cần.

Quê hương là sự khởi đầu của một đời người, một kiếp nhân sinh hữu hạn. Đây cũng là nơi chúng ta muốn trở về vào thời khắc cuối cùng của đời người... Dù trôi mênh mông vô định ở bất kỳ nơi đâu, chốn cuối cùng ta muốn trở về vẫn là quê hương.

Giai điệu "Come Back to Sorrento trở thành gần gũi với nhân gian, vượt qua khoảng cách địa lý, ngôn ngữ để đến với chúng ta bằng ý niệm nhớ quê, muốn trở về với cội nguồn dân tộc... Không biết là vô tình hay hữu ý, ca khúc chứa tầng tầng lớp lớp ý nghĩa nhân sinh này lại được tái hiện một cách rất Việt Nam qua khối óc tài hoa của nhạc sĩ Mạnh Phát và Phạm Duy. Họ cùng đặt tựa đề cho ca khúc là "Trở về mái nhà xưa".

Lời Việt của ca khúc "Trở về mái nhà xưa" được ra đời trong hoàn cảnh nào?

Phạm Duy là nhạc sĩ có khối tượng tác phẩm đồ sộ và giá trị nhất Việt Nam. Ông không chỉ sáng tác mà còn viết lời Việt cho rất nhiều ca khúc nước ngoài. Trong số đó không thể không nhắc tới "Trở về mái nhà xưa".

Trong hồi ký của mình, nhạc sĩ Phạm Duy dành thời gian chia sẻ đôi điều về ca khúc "Trở lại mái nhà xưa". Ông viết, ca khúc ra đời vào năm 1948 tại quán Thăng Long (chợ Neo, Thanh Hóa). Ca khúc này được soạn để dành tặng chị em Thái Hằng, Thái Thanh. 

Khi viết lời Việt cho "Torna a Surriento", nhạc sĩ Phạm Duy đã nâng cảm xúc nostalgia lên một cung bậc rung động triết lý mà lãng mạn siêu thực. Nhạc sĩ Phạm Duy sử dụng những ngôn từ đầy óng ả, màu sắc. Ông khắc họa rõ nét hình ảnh mái nhà xưa và ly khách. Ấy là cuộc trở về trong tâm linh...

Cũng phải giải thích một chút, vì sao Phạm Duy lại soạn ra được những lời ca như vậy? Sở dĩ, Phạm Duy cũng là người xa quê. Thời kỳ trước và sau khi sáng tác ca khúc này, ông từng hoạt động ở chiến khu Việt Bắc. Sau khi rời Việt Bắc vào khu bốn thì ông thường trú ngụ những ngày nghỉ ở quán Thăng Long. Ông soạn "Trở về mái nhà xưa" bằng cảm xúc cảu một người trở về làng trú ngụ tại căn nhà ba gian, hai chái từ ngàn đời xưa của làng quê Việt Nam.

"Trờ về mái nhà xưa" - lời ca thật đẹp và thật buồn

Ca khúc "Come Back to Sorrento" được soạn lời Việt bởi 2 nhạc sĩ là Mạnh Phát và Phạm Duy. Cả hai nhạc sĩ đều sử dụng tựa đề bài hát là "Trở về mái nhà xưa".

Lời của nhạc sĩ Mạnh Phát đơn giản, chân chất như làng quê xưa với tiếng sáng diều ở đồng nội xanh, với cô thôn nữ trên chiếc thuyền nan mắt nhung tóc huyền:

"Chiều nay lê chân bước về quê xưa. 

Tìm lại mái nhà êm đềm ấm cúng. 

Ta e gió mưa phai mái lạnh lùng, 

.

Chân bước đi nhưng lòng ngập ngừng! 

Nhớ những chiều vui ngóng chờ trăng lên. 

Tiếng sáo diều lơ lửng trời xanh êm. 

Lòng du khách tuy xa mà không quên, ngàn muôn tiếng tơ trong nắng tàn! 

.

Nhớ cô nàng bơi chiếc thuyền nan xinh. 

Mắt nhung huyền mái tóc còn xanh xanh. 

Và say đắm trong đôi mắt dịu hiền. 

Như chứa chan bao nhiêu mối tình! 

.

Quay gót về làng quê xưa. 

Ngày thơ ấu reo vui cười đùa. 

Chạnh lòng thương nhớ, ngóng trông phía trời xa..!”

Còn nhạc sĩ Phạm Duy lại soạn lời ca khúc "Trở về mái nhà xưa" bằng không gian lãng mạn siêu thực, bằng ngôn từ đa dạng, sâu sắc:

"Về đây khi mái tóc còn xanh xanh. 

Về đây với mầu gió ngày lang thang 

Về đây xác hiu hắt lạnh lùng. 

Ôi lãng du quay về điêu tàn. 

.

Đâu tiếng đàn ngoài hiên mưa? 

Và đâu bướm tơ, vui cùng mùa? 

Một mùa Xuân mới, mắt êm nắng hào hoa. 

.

Về đây nghe tiếng hú hồn mê oan. 

Về đây lắng trầm khúc nhạc truy hoan. 

Về đây nhé! Cắm xong chiếc thuyền hồn 

Ôi thoáng nghe dây lòng tiếc đờn. 

.

Mái tóc nhà lưu luyến vạt trăng xanh. 

Nếu mưa về yêu lấy hạt long lanh. 

Chờ mong nắng cho tươi đời xuân xanh. 

Người xa vắng biết đâu nấm nhà buồn 

.

Đốt ánh đèn in bóng vào rêu xanh. 

Sẽ thấy cười tan vỡ hồn đêm thanh. 

Và nghe thấy kiếp xưa bước nhẹ về 

Đang khóc than trên đường não nề. 

.

Thôi nhé đừng hoài âm xưa 

Giọt mưa đã gieo trên thềm nhà 

Người ngồi im bóng 

Lắng nghe tháng ngày qua.

Lời ca thật đẹp nhưng cũng thật buồn. Khi thuyền hồn đã cắm neo, người ngồi đó bóng in rêu xanh. Người không về theo bước chân mỏi vì đường xa. Người không về khi mái tóc xanh mà trở về khi thân xác sẽ hiu hắt lạnh lẽo. Người không về khi tiếng cười tan vỡ hồn đêm thanh tân, mà người về bằng kiếp người xưa nhè nhẹ. 

Người về lại mái nhà xưa bằng những vọng tưởng, bằng hoài niệm, bằng khúc hát như lay lắt bóng chiều xưa trên tà huy đời mình. Khát vọng tàng bồng chỉ còn là dòng kỷ niệm. Nghe mà xót lòng.

Mái nhà xưa giờ có thể chỉ còn là gian nhà tranh xiêu vẹo bốn bề gió bấc, có thể chỉ là mái nhà ba gian trong nội thành ngập bóng lá. Và cũng có thể là mặt tiền chợ búa xôn xao mỗi ngày hay là con ngõ hẹp lầy lội mùa nước lên... Nơi đó bạn và tôi đã từng khóc tiếng khóc đầu đời và đi vào cuộc đời bằng những bước chân son hay bằng những bước chân lấm bụi. 

Mái nhà ấy tràn ngập tiếng khóc cười theo năm tháng nổi trôi cùng những kỷ niệm ngọt ngào đến nao lòng. Nơi đó đầm ấm sự đùm bọc, chăm sóc và bao dung của cha mẹ, của anh chị em. Nơi đó có bạn bè hàng xóm, có trường lớp. Và rồi chúng ta như con chim đủ lông đủ cánh, chập chững yêu nhau, chập chững làm người lớn để rồi chắp cánh giang hồ bằng những mộng ước khát khao và bỏ quê nhà mà đi, đi mãi...

Trong ca khúc "Come back to Sorrento" có hương vị chanh, cam nồng nàn, phảng phất mùi vị của biển khơi... thì trong "Trở về mái nhà xưa" của nhạc sĩ Phạm Duy chúng ta thấy một chút hương bồ kết, hương chanh, hương bưởi, hương sả trong mái tóc huyền ngày ấy, vương vấn như trầm hương sau lũy tre làng năm xưa.

Những người xa xứ khi nghe ca khúc "Trở về mái nhà xưa" đều chạnh lòng. Nỗi nhớ nhà như da diết bao cũng lâu phai. Chừng nào quê hương còn có tha nhân và chừng nào tiếng sóng giang hồ còn vỗ về bên gềnh thác cuộc đời những biến động không nguôi...

Xem thêm: Nhạc sĩ Phạm Duy và hành trình "gom mùa xuân" vào âm nhạc

Lời bài hát "Bà mẹ Gio Linh" của nhạc sĩ Phạm Duy

"Bóng hồng" trong ca khúc "Đêm xuân" của Phạm Duy là ai?