"Một bàn tay" - nhạc phẩm chứa đựng triết lý nhân sinh về một đời người

CA KHÚC "MỘT BÀN TAY"

• Tên ca khúc: Một bàn tay
• Nhạc sĩ sáng tác: Phạm Duy
• Năm ra đời: 1959
• Ca sĩ thể hiện tiêu biểu: Duy Khánh

Ca khúc "Một bàn tay" ra đời trong hoàn cảnh nào?

Nhạc sĩ Phạm Duy được xưng tụng là người có công lớn nhất trong xây dựng và định hình cho tân nhạc Việt Nam (thời kỳ thập niên 1940 trở vể sau). Sống qua hai thế kỷ, ông để lại cho đời khối lượng sáng tác đồ sộ, đa dạng về thể loại, trong đó có nhiều bài hát trở thành bất hủ. 

Trong sự nghiệp sáng tác của mình, khi đã có đủ kinh nghiệm và trải nghiệm, cố nhạc sĩ dần đi sâu hơn vào tìm hiểu, khai thác những trạng thái tâm tưởng. Phạm Duy bắt đầu sáng tác những ca khúc về tình yêu - sự đau khổ - cái chết. Những ca khúc quan trọng của giai đoạn này có thể kể đến như: Nước mắt rơi, Tạ ơn đời, Đường chiều lá rụng... và không thể không nhắc đến ca khúc "Một bàn tay".

Ca khúc "Một bàn tay" được nhạc sĩ Phạm Duy chắp bút vào năm 1959. Đây là ca khúc ẩn chứa triết nhân sinh về một đời người. "Một bàn tay" cũng là "một đời người". 

Ta bước vào cuộc đời, từ thuở lọt lòng sơ sinh, rồi đến năm tháng chập chững bước đi, và theo thời gian dần trưởng thành, trải nghiệm biết bao buồn vui, đắng cay, cho đến khi nhắm mắt lìa đời... đâu đó đều hiện diện "một bàn tay". Bàn tay đó nhẹ nhàng nâng đỡ, chào đón ta đến với thế giới này; cũng chính bàn tay đó giúp ta thoát khỏi lầm mê khi ta lạc đường để đưa ta vào chân trời hạnh phúc; và bàn tay đó cũng tiễn biệt ta lần cuối khép đôi mi rời cõi đời... Bàn tay đã cùng ta đi suốt một kiếp người.

“Bàn tay đưa anh ra khỏi lòng người

Một đêm kêu lên hơi thở tuyệt vời.

Bàn tay êm ái, ôi bàn tay khoan khoái

Nhạc ru tiếng khóc trần ai.

Bàn tay đưa anh đi gặp cuộc đời

Một Xuân bao dung ai cũng là người

Bàn tay vun xới, ôi bàn tay đưa lối

Dọc đời, thơ hát đầy vơi.

Trong cơn mưa Hè, tay nào khô héo bắt anh về?

Bàn tay che mắt, ôi còn ngăn câu hát

Bàn tay ám khí u mê

Nhưng tay em về, thơm mùi gỗ quý, gỡ anh ra

Bàn tay nắng lóa, ôi bàn tay khơi gió

Tình trong năm ngón nõn nà.

Bàn tay ôm anh trong cuộc tình đầy

Một Thu sang, tim anh nở tròn ngày

Bàn tay ấm áp, ôi bàn tay bão táp

Bàn tay son, vẽ đời đôi.

Một mai đưa anh thăm thẳm lìa đời

Mùa Đông khăn tang, mây bỏ đường dài

Bàn tay thương nhớ, ôi gặp anh băng giá

Lạ lùng, tay khép làn mi…”

"Một bàn tay" - "Một kiếp đời"

Trong hồi ký, nhạc sĩ Phạm Duy cho biết: "Tôi soạn bài hát nói tới toàn diện cuộc đời chứ không chỉ là mảnh đời vụn vặt, trong đó có 'Một bàn tay'. Một bàn tay là tất cả: Bàn tay đưa ta chào đời, dẫn ta vào đời, cuối cùng, bàn tay vuốt mắt ta. Đó là một cuộc hành trình dài của một đời người (đàn ông) và ca ngợi người phụ nữ:

"Bàn tay đưa anh ra khỏi lòng người

Một đêm kêu lên tiếng thở tuyệt vời

Bàn tay êm ái, ôi bàn tay khoan khoái!

Nhạc ru tiếng khóc trần ai"

Nhân vật chính trong ca khúc này là một người đàn ông. Toàn bộ cuộc đời của người này được nâng đỡ bởi bàn tay của người phụ nữ. Khi mới lọt lòng mẹ thì được tiếp xúc với bàn tay của người hộ sinh. Bàn tay ấm áp, nâng niu đón đứa trẻ ra khỏi lòng mẹ. 

Sau 9 tháng nằm trong bụng mẹ, đứa trẻ chào đời, thay đổi nơi trú ngụ nên có cảm giác choáng ngợp với thế giới rộng lớn. Và phản ứng đầu tiên chính là cất tiếng khóc chào đời. Nhạc sĩ Phạm Duy gọi đó là "kêu lên hơi thở tuyệt vời". Đó là giây phút đầu tiên đứa trẻ tiếp xúc với bầu khí quyển, bật lên tiếng khóc, đánh dấu một cuộc đời bắt đầu.

"bàn tay đưa anh ra gặp cuộc đời

Một Xuân bao dung ai cũng là người

Bàn tay vun xới, ôi bàn tay đưa lối!

Dọc đời, thơ hát đầy vơi"

Khi ra đời, đứa trẻ cần bàn tay nâng niu, chăm sóc,dạy dỗ của mẹ của cha để vững vàng trưởng thành. Cha mẹ luôn sát bên, uốn ắn khi con thơ bị "nghiêng cành", nâng đỡ khi con thơ vấp ngã... 

Rồi khi đứa trẻ lớn lên, rời bàn tay bao bọc của mẹ, bắt đầu rơi vào những bàn tay ám khí u mê, che mắt, dẫn lối đến với những điều xấu. Đó là khi thời thanh xuân đã hết, mộng mơ không còn, bắt đầu trưởng thành và nếm trải bao nhọc nhằn của mưa nắng cuộc đời:

"Trong cơn mưa hè

Tay nào khô héo bắt anh về?

Bàn tay che mắt

Ôi còn ngăn câu hát

Bàn tay ám khí u mê..."

Tuổi trẻ ai chẳng từng có những lần mắc lỗi, những sai lầm... nhưng miễn sao ta có thể thoát khỏi u mê, bước ra ánh sáng cuộc đời:

"Nhưng tay em về

Thơm mùi gỗ quý

Gỡ anh ra

Bàn tay nắng lóa

Ôi bàn tay khơi gió

Tình trong năm ngón nõn nà"

Tình yêu ấm áp đến từ đôi bàn tay của cô gái đã giúp cuộc sống của chàng trai trở nên màu sắc hơn. Đó là "bàn tay khơi gió" để đưa người vào trong cảm giác tuyệt vời của "tình yêu năm ngón nõn nà", đó là những mỹ từ tuyệt diệu nhất để mô tả bàn tay thiên thần của người con gái tuổi xuân thì.

Và khi cơn mưa hè qua đi, mùa thu đến, đó là mùa của tình yêu đơm hoa kết trái và những ước mơ được cùng xây đắp tương lai:

"Bàn tay ôm anh trong cuộc tình đầy

Một Thu sang, tim anh nở tròn ngày

Bàn tay ấm áp, ôi bàn tay bão táp

Bàn tay son vẽ đời đôi!"

Từ trinh nguyên của "năm ngón nõn nà", nay trở thành bàn tay ấm áp, bàn tay bão táp, đưa nhau vào "cuộc tình đầy" của hôn nhân. Đó là cái đích cuối cùng của tình yêu đôi lứa. "Bàn tay son vẽ đời đôi", đó là đời sống gia đình, sinh con đẻ cái để rồi tiếp nối cái chu kỳ  bất tận của vạn vật. 

Khi mùa thu qua đi, đông lại gọi về:

"Một mai đưa anh thăm thẳm lìa đời

Mùa Đông khăn tang, may bỏ đường dài

Bàn tay thương nhớ, ôi gặp anh băng giá

Lạ lùng, tay khép làn mi"

Khi thời khắc điểm, người trút hơi thở cuối cùng, tay bàn thân yêu của người vợ lại khẽ vuốt đôi mi, tiễn chồng trở về với cát bụi, kết thúc một đời người. Đó là khoảnh khắc băng giá đến tận tâm cam. Kể từ đó, bàn tay này sẽ vĩnh viễn ly biệt người, trở thành những hoài niệm thương nhớ. 

Thông qua ca khúc "Một bàn tay", nhạc sĩ Phạm Duy còn muốn ca tụng vai trò của người phụ nữ trong đời này. Họ có sức ảnh hưởng to lớn trong đời mỗi người đàn ông, là những người mang sứ mệnh gánh vác giang san. 

Xem thêm: Nhạc sĩ Phạm Duy và bộ 3 ca khúc bất hủ về con người làng quê Việt Nam