Vì sao dưới bài "Thuyền viễn xứ" nhạc sĩ Phạm Duy lại chèn lời nhắn "Huyền Chi, cô ở đâu"?

"Thuyền viễn xứ" - ca khúc được nhạc sĩ Phạm Duy thích nhất

Nhạc sĩ Phạm Duy là tên tuổi lớn và có sức ảnh hưởng tại miền Nam với những hoạt động tích cực dành cho âm nhạc. Ông là một trong những nhạc sĩ tiên phong khơi nguồn phương thức sáng tác tân nhạc dựa trên âm hưởng dân ca Việt Nam. Điều này mang ý nghĩa vô cùng quan trọng, bởi nó đặt nền móng cho một sắc thái dân tộc thực thụ trong khuôn diện tân nhạc dân tộc. Cho đến nay, những tác phẩm của ông vẫn còn nguyên giá trị và sống mãi cùng âm nhạc Việt Nam. 

Nhạc sĩ Phạm Duy cũng rất thành công trong việc phổ nhạc thơ. Và một trong những ca khúc phổ thơ ấn tượng nhất của ông là "Thuyền viễn xứ". 

Ca khúc này được phổ nhạc từ bài thơ cùng tên vào khoảng năm 1953. Ca khúc thể hiện tâm tư hoài nhớ, khắc khoải của những người con xa xứ.

Những năm cuối đời, nhạc sĩ Phạm Duy trở về Việt Nam sinh sống và tâm sự về ca khúc "Thuyền viễn xứ". Ông nói: "Bài nào viết ra tôi đều thích cả, nhưng trong đó 'Thuyền viễn xứ' là một trong những bài tôi thích nhất. Tiếc là tôi không gặp được tác giả bài thơ hay đó. Nó là kỷ niệm của một thời đất nước loạn ly, những kẻ xa quê lòng luôn hướng về quê cha đất tổ". 

Nhiều ý kiến cho rằng, nhạc sĩ Phạm Duy thích tác phẩm này là vì suốt cuộc đời ông đã lênh đênh khắp chốn trên con thuyền viễn xứ. Dù có mải miết, say đắm hoa thơm, cỏ dại ngang dọc lối đi trên những miền đất lạ nhưng vẫn luôn thương nhớ về cô hương. Lúc nào trong tâm trí cũng khắc khoải mong được trở về.

Ngoài khắc khoải nhớ quê hương được truyền tải trong ca khúc "Thuyền viễn xứ", nhạc sĩ Phạm Duy còn có một câu hỏi lớn đặt ra: "Huyền Chi, cô ở đâu?". Câu hỏi này được nhạc sĩ đặt ở dưới bài "Thuyền viễn xứ" (trong một tập sách in những ca khúc của Phạm Duy). Nhạc sĩ Phạm Duy tiếc nuối vì không gặp được thi sĩ Huyền Chi (người sáng tác bài thơ 'Thuyền viễn xứ'). Những năm tháng cuối đời, khi trở về Việt Nam sinh sống, ông có lần nhắn tin mong gặp lại nữ thi sĩ nhưng bà từ chối vì bận chăm sóc chồng.

Huyền Chi là ai và vì sao nhạc sĩ Phạm Duy khát khao gặp lại Huyền Chi?

Theo nhạc sĩ Phạm Duy, ông gặp thi sĩ Huyền Chi lần duy nhất vào năm 1952 tại Sài Gòn. Khi ấy, nàng thi sĩ mới 18 tuổi, vừa in tập thơ đầu tiên với 22 bài thơ. Những bài thơ này được gom góp trong những năm sáng tác từ 16 tuổi đến 18 tuổi. 

Thi sĩ Huyền Chi thường phụ giúp công việc bán hàng cho mẹ, ngoài ra, cô còn phụ trách mục thơ cho Tạp chí Phụ nữ của bà Nguyễn Thị Lan Phương. Cô còn gia nhập nhóm thơ - văn - nhạc lấy tên Chim Việt. Những bài thơ trong tập đã được rải rác đăng một số bài báo với bút danh Khánh Ngọc và Huyền Chi.

Lần đó, thi sĩ Huyền Chi đến xem lại tập thơ "Cởi mở" của mình vừa in xong tại nhà in Sống Chung (đường Trần Hưng Đạo, Quận Nhứt). Thật tình cờ, nhạc sĩ Phạm Duy cũng có mặt ở đó và bà Đào - chủ nhà in đã giới thiệu Huyền Chi với ông. 

Nghe bà Đào giới thiệu về tập thơ vừa in xong của Huyền Chi, Phạm Duy ngỏ ý xin một tập về đọc xem có bài nào phù hợp để phổ nhạc không.

Năm đó, nhạc sĩ Phạm Duy mới 32 tuổi, nhưng đã là nhạc sĩ có tên tuổi, được mến mộ ở Sài Gòn. Còn thi sĩ Huyền Chi là nhà thơ trẻ, hoạt bát, nhiệt tình. Khi Phạm Duy ngỏ lời, Huyền Chi đã tặng một tập thơ có chữ ký của mình. Và không ngờ rằng, một bài thơ trong tập thơ đó đã được nhạc sĩ thiên tài phổ nhạc, trở thành ca khúc bất hủ của âm nhạc Việt Nam.

Nói thêm về thi sĩ Huyền Chi, có tài liệu ghi chép, bà tên thật là Hồ Thị Ngọc Bút, con út trong gia đình có 6 người con. Cha của bà là ông Hồ Văn Ánh (quê Nam Định). Ông Ánh là một trong những kỹ sư hỏa xa đầu tiên do người Pháp đào tạo trong những năm đầu thập niên 1930 trong chiến dịch xây dựng hệ thống hỏa xa Đông Dương. Những năm 1940, ông làm giám đốc hỏa xa ở Nha Trang, Phan Thiết, Phan Rang. Do đặc thù công việc là quản lý, vận hành hệ thống hỏa xa nên ông phải di chuyển nhiều, gia đình được ông bố trí riêng một toa xe lửa để sinh sống. Vì thế 6 chị em Huyền Chi cũng được sinh ra rải rác ở khắp nơi. Bản thân Huyền Chi sinh ra ở Sài Gòn, đi học tiểu học ở Phan Thiết, sau đó lại trở về Sài Gòn theo biến cố thời cuộc.

Những năm đầu thập niên 1950, khi cha và hai anh bị kẹt ở miền Bắc do chiến tranh chia cắt, mẹ cô cùng 4 người con mở sạp bán vải ở chợ Bến Thành. Chính những cuộc chia ly kéo dài đã trở thành nguồn cảm hứng để cô viết lên những dòng thơ đầy cảm xúc, sâu lắng. Và "Thuyền viễn xứ" là một bài thơ như thế.

Thi sĩ Huyền Chi và cảm nhận về ca khúc "Thuyền viễn xứ"

Theo Báo Tuổi trẻ, sau khi nhận tập thơ về, nhạc sĩ Phạm Duy đọc thơ và chọn phổ nhạc bài thơ "Thuyền viễn xứ". Sau đó, ca khúc được phổ biến rộng rãi ở Sài Gòn.

Một thời gian sau, Huyền Chi nghe được ca khúc "Thuyền viễn xứ" do Phạm Duy phổ nhạc từ bài thơ lục bát của mình trên sóng phát thanh. Bà còn thấy ca khúc được in thành tờ nhạc khổ lớn rất thịnh hành thời đó của hai nhà xuất bản Tinh Hoa và Á Châu. Trên bìa ấn phẩm này có ghi rất rõ ràng: Nhạc: Phạm Duy; ý thơ: Huyền Chi.

Đó cũng là khoảng thời gian Huyền Chi lập gia đình với ông Trần Phụng Tường - giáo sư trung học. Bà rời khỏi công việc biên tập thơ, theo chồng về Phan Thiết. Bà hầu như không làm thơ nữa, tập trung lo toan làm ăn, mở hiệu sách, dạy tiếng Anh và chăm sóc 7 người con.

Một lần nọ, Huyền Chi thấy trong tờ giấy in ca khúc "Thuyền viễn xứ" có lời nhắn của Phạm Duy: "Huyền Chi, cô ở đâu?". Lần khác, bà lại nghe thấy trên sóng phát thanh ca khúc này do giọng ca Lệ Thu thể hiện. 

Thi sĩ Huyền Chi nhận thấy, nhạc sĩ Phạm Duy rất tài tình, dùng ý thơ lục bát với nhịp điệu chậm rãi, đều đặn của bà viết thành một ca khúc đầy cảm xúc. Nhạc sĩ tài hoa đã chắt lọc ngôn ngữ trong thơ, vắt thêm và tạo nên một tác phẩm âm nhạc hoàn hảo.

Năm 1975, thi sĩ Huyền Chi cùng gia đình về lại Sài Gòn và sống ở đây cho đến năm 2010 thì tạ thế. Trong khoảng thời gian sống ở Sài Gòn, bà được tin nhắn mong có cuộc gặp của nhạc sĩ Phạm Duy sau khi ông hồi hương. Nhưng bà từ chối gặp vì bận chăm chồng. Sau đó bà nhận được khoản tiền tác quyền của ca khúc "Thuyền viễn xứ" từ nơi sở hữu tác quyền ca khúc này.

Khi đọc "Thuyền viễn xứ" của Huyền Chi sẽ thấy, thơ của cô gái 16, 17 tuổi đã rất đằm sâu và mênh mang với giọng điệu và ngôn ngữ phóng khoáng: 

"... Có thuyền viễn xứ Đà Giang

Một lần dạt bến qua ngàn lau thưa

Hò ơi! Câu hát ngàn xưa

Ngân lên trong một chiều mưa xứ người

Đường về cố lý xa xôi

Nhịp sầu lỡ bước, tiếng đời hoang mang

Sau mùa mưa gió phũ phàng

Bến sông quay lại, hướng làng nẻo xa

Lệ nhòa như nước sông Đà

Mái đầu sương tuyết lòng già mong con..."

Và khi gặp được tài năng của Phạm Duy, lời trong ca khúc mang sắc thái khác:

"Chiều nay sương khói lên khơi

Thùy dương rũ bến tơi bời

Làn mây hồng pha ráng trời

Sóng Đà Giang thuyền qua xứ người

Thuyền ơi, viễn xứ xa xưa

Một lần qua dạt bến lau thưa

Hò ơi, giọng hát thiên thu

Suối nguồn xa vắng, chiều mưa ngàn về...".

Bằng trải nghiệm và sự nhạy cảm trong âm nhạc, Phạm Duy đã nâng tứ thơ của Huyền Chi lên tầng bậc cảm xúc cao hơn, tinh tế hơn và sắc sảo hơn, gạt bỏ bớt những hình ảnh vòng vo, lề mề. Bằng cách đó, "Thuyền viễn xứ" đi thẳng vào lòng người, đánh động tình cảm, tâm tư ẩn giấu trong sâu thẳm trái tim của những người con xa xứ. Và từ đó trở thành nhạc phẩm hay nhất, là món ăn tinh thần quý giá của những người xa xứ.

Rất nhiều ca sĩ đã chọn "Thuyền viễn xứ" để thể hiện nhưng có lẽ không ai hát hay hơn danh ca Lệ Thu.

Xem thêm: "Bóng hồng" trong ca khúc "Đêm xuân" của Phạm Duy là ai?