Nhạc sĩ Đặng Thế Phong và 3 nhạc phẩm mùa thu dự báo vận số đoản mệnh

HỒ SƠ TIỂU SỬ NHẠC SĨ ĐẶNG THẾ PHONG

• Tên thật: Đặng Thế Phong
• Năm sinh - năm mất:  1918 - 1942
• Quê quán: Nam Định
• Nghề nghiệp: Họa sĩ, Nhạc sĩ
• Thể loại sáng tác: Nhạc tiền 
• Ca khúc nổi tiếng: Đêm thu, Giọt mưa thu, Con thuyền không bến

Nhạc sĩ Đặng Thế Phong là ai?

Nền tân nhạc Việt Nam thật may mắn khi có một ngôi sao sáng như Đặng Thế Phong. Nhưng cũng thật buồn khi con người tài năng ấy lại vắn số. Ra đi khi còn rất trẻ.

Nhạc sĩ Đặng Thế Phong sinh ngày 5/4/1918 tại thành phố Nam Định trong một gia đình có 6 anh em (2 trai, 4 gái, ông là con thứ 2). Cha của ông là Đặng Hiển Thế, từng làm thông phán Sở Trước bạ Nam Định. 

Nhà đông con, bố mất sớm, gia đình rơi vào tình cảnh rất khó khăn. Đặng Thế Phong buộc phải bỏ dở việc học khi đang theo học năm thứ hai bậc Thành Chung tại Trường Trung học Saint Thomas d'Aquin. 

Đặng Thế Phong rời quê lên Hà Nội làm đủ thứ nghề để mưu sinh và ăn học. Có dạo, ông đi vẽ vẽ cho báo "Học sinh" của chủ bút Phạm Cao Củng. Ông cũng ghi danh học trên tư cách bàng thính viên tại trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương tới năm 1939. Ở đây, ông đã để lại giai thoại đẹp và buồn. Trong một kỳ thi, Đặng Thế Phong vẽ bức tranh cây bụt, không có cành. Lúc nộp bài, một vị giáo sư đã khen đẹp và đoán rằng có lẽ Thế Phong sẽ đoản mệnh.

Theo bạn bè và người em út Đặng Thanh Kim, nhạc sĩ Đặng Thế Phong là một thanh niên điển trai, hoạt bát thích ăn diện, ăn nói có duyên lại giỏi đàn hát nên được rất nhiều cô gái thành Nam mến mộ. 

Mùa xuân năm 1941, ông lang thang vào Sài Gòn, sau đó sang Campuchia kiến sống trong khoảng nửa năm. Ông cũng từng mở lớp dạy nhạc.

Mùa thu năm 1941, ông trở lại Hà Nội. Nhưng vẫn sống trong cảnh khó khăn trăm bề. Ông chật vật mưu sinh.

Về bệnh tình, Đặng Thế Phong mắc bệnh lao từ năm 1940 nhưng không có tiền chạy chữa. Bệnh lan vào màng óc và cướp đi sự sống của ông vào năm 1942 trong một gác xép hẹp ở phố Hàng Đồng, Nam Định. Khi đó, chàng nhạc sĩ mới 24 tuổi.

Đặng Thế Phong và Vũ Trọng Phụng - 2 tài năng chung một vận số

Nhắc đến những con người tài hoa yểu mệnh thì không thể không nhắc đến số mệnh của nhạc sĩ Đặng Thế Phong và nhà văn Vũ Trọng Phụng. Họ có những nét tương đồng đến ngỡ ngàng.

Giai đoạn 1930 - 1945, văn đàn Việt Nam xót xa chứng kiến nhà văn Vũ Trọng Phụng ra đi ở tuổi 27 (năm 1929) vì bệnh lao. Đến năm 1940, văn đàn tiếp tục mất đi nhà thơ Hàn Mặc Tử. Ở tuổi 28, ông bị bệnh phong bào mòn sức khỏe và không thể qua khỏi.

Đến năm 1942, nền tân nhạc Việt Nam mất đi nhạc sĩ Đặng Thế Phong. Ông qua đời khi mới 24 tuổi. Đặng Thế Phong qua đời vì mắc căn bệnh lao - một căn bệnh thuộc hàng "tứ chứng nan y".

Cũng giống như Vũ Trọng Phụng, phải mãi sau này khi làn gió đổi mới đến với đất nước thì các nhạc phẩm của Đặng Thế Phong cũng như của các nhạc sĩ tiền chiến khác mới được đánh giá một cách đúng mức, mặc dầu từ rất lâu rồi nó đã có chỗ đứng vững chắc trong lòng công chúng.

Nhạc sĩ Đặng Thế Phong và 3 nhạc phẩm bất hủ

Ở tuổi 20, Đặng Thế Phong rời quê lên kinh kỳ cho "thỏa chí tang bồng". Đây từng là lối hành trình của các bậc tiền nhân họ Trần khi xưa (họ Đặng sang họ Trần) đã làm ra cơ đồ nhà Trần đầy lẫm liệt trong lịch sử nước Nam. Riêng Đặng Thế Phong, cuộc hành trình theo lối ấy đã khắc tên ông vào trang đầu của lịch sử tân nhạc Việt Nam.

Đặng Thế Phong được nhận xét là người đa tài: vẽ giỏi, lại có giọng hát khá cao (gần ở mức tenor). Trong 24 năm cuộc đời, ông để lại vỏn vẹn 4,5 nhạc phẩm. Trong đó có 3 ca khúc nổi tiếng và quen mặt với công chúng nhiều thế hệ: Đêm thu (viết cho lửa trại học sinh Hà Nội năm 1940); Con thuyền không bến (thai nghén và hoàn chỉnh trong những ngày cực nhọc kiếm tiền sống ở Nam Vang năm 1941); Giọt mưa thu (đầu tiên có tên là "Vạn cổ sầu" nhưng do góp ý của bạn bè, Đặng Thế Phong đặt lại cho bớt bi ai), lời của nhạc phẩm này được coi là sáng tác chung của Đặng Thế Phong và Bùi Công Kỳ - đồng hương trong nhóm các nhạc sĩ thành Nam (ngoài ra còn có Hoàng Trọng, Đan Thọ...).

Nhạc phẩm "Giọt mưa thu" của Đặng Thế Phong sau này đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhạc sĩ Hoàng Dương sáng tác nên ca khúc "Tiếc thu" nổi tiếng. Có nhiều ý kiến cho rằng, Trịnh Công Sơn đã ảnh hưởng đến "Giọt mưa thu" khi viết ca khúc đầu tay "Ướt mi".

Sinh thời, nhạc sĩ Phạm Duy cũng nghe nhạc và đánh giá nhạc của Đặng Thế Phong. Ông từng chia sẻ, các sáng tác của Đặng Thế Phong là những bài hát khởi đầu cho dòng "nhạc thu"Việt Nam", được tiếp nối xuất sắc bởi Văn Cao, Đoàn Chuẩn.

Còn theo Doãn Mẫn, Đặng Thế Phong và Lê Thương là hai nhạc sĩ tiền chiến có sáng tác sâu đậm hồn dân tộc nhất. Đặng Thế Phong là người đa tài, có thể chơi nhiều nhạc cụ. Ông sáng tác "Giọt mưa thu", "Con thuyền không bến" từ khi còn rất trẻ. Đáng tiếc ông lại mất sớm. Có thể nói sự ra đi của ông là tổn thất lớn cho bạn bè và cả những người yêu âm nhạc Việt Nam. 

Chuyện ít biết về cảm hứng viết các tình khúc thu của Đặng Thế Phong

Trong số 3 nhạc phẩm viết về chủ đề mùa thu thì "Con thuyền không bến" và "Giọt mưa thu", theo một số hồ tưởng, được coi là lấy cảm hứng từ mối tình giữa nhạc sĩ Đặng Thế Phong với một thiếu nữ tên Tuyết. Cô Tuyết không đẹp nhưng rất có duyên. 

Đặng Thế Phong vốn tính nhút nhát, nghĩ mãi cũng không ra cách làm thế nào để "tiếp cận" được người đẹp. Sau cùng ông vờ làm khách hàng vào hỏi giá rồi nhét vội vào tay nàng một lá thư. Không biết trong bức thư ấy đã viết gì chỉ biết cô đã cự tuyệt một anh thông phá trẻ làm ở Tòa Đốc lý Nam Định để yêu Đặng Thế Phong. Đôi tình nhân trai tài gái sắc đã dìu nhau vào cuộc tình được đánh giá là trong sáng và cao thượng.Một điều đáng nể ở con người Đặng Thế Phong là không bao nhờ đụng chạm đến tiền nong của người yêu. Dù không ít lần cô Tuyết bày tỏ mong muốn giúp đỡ để cuộc sống của chàng nhạc sĩ đỡ chật vật hơn. Trong những buổi hẹn hò, họ chọn dìu bước nhau trên những con đường ngoại ô xanh rì cây lá. 

Thời bấy giờ có rất nhiều người ngưỡng mộ Đặng Thế Phong. Khi biết mối tình của cặp Phong - Tuyết, họ đều mến trọng và tôn kính là một cuộc tình lý tưởng. Chàng nhạc sĩ trẻ cũng yêu Tuyết bằng trọn con tim và lý trí. 

Năm ấy, Đặng Thế Phong là chàng nhạc sĩ điển trai, có nhiều tài lẻ nên lắm cô gái thầm thương trộm nhớ, nhất là mất cô gái ở Hàng Đồng. Thế nhưng, ông vẫn chung tình yêu Tuyết dẫu cô không phải là người xinh đẹp nhất. 

Có hôm, mấy cô đang đứng nói chuyện với nhau thì thấy Đặng Thế Phong đi qua, cô nào cô ấy ngưng câu chuyện để "dán mắt" vào chàng trai trẻ. Khi Đặng Thế Phong vừa bước ngang qua thì các cô buông lời đầy hờn dỗi pha thêm mỉa mai, cố ý để Phong nghe thấy: "Mấy chị đứng dịch ra, người ta đi vội kẻo trễ hẹn". 

Đặng Thế Phong nghe rõ mồn một nhưng lại giả điếc, cứ rảo bước mà đi đến nơi hẹn gặp cô Tuyết. Ông kể cho nàng nghe chuyện bị ghẹo, nàng chỉ tủm tỉm cười. Tình cảm của hai người cứ thế phát triển dần theo năm tháng. Và tình cảm ấy được Đặng Thế Phong truyền tải qua ca khúc "Con thuyền không bến". 

Nhắc về hoàn cảnh ra đời nhạc phẩm "Con thuyền không bến", theo tờ Người đưa tin: Năm ấy, khi đang đi chơi với bạn ở xa, ông nghe tin cô Tuyết ốm. Ông bồn chồn đứng ngồi không yên mà viết nên ca khúc "Con thuyền không bến". Những lời ca não nùng gửi về... chân mây mà Phong đã dùng trong ca khúc đủ để hiểu, ông yêu cô Tuyết đến nhường nào, lo cho người con gái ấy vô cùng. Không lâu sau khi hoàn thành, "Con thuyền không bến" trình bày ở Nhà hát Lớn Hà Nội qua giọng ca Vũ Thị Hiển. Từ Nam Định, cô Tuyết bỏ hẳn một ngày chợ để lên Hà Nội, ngồi cạnh Đặng Thế Phong, ngay hàng ghế đầu để nghe nhạc phẩm "người ấy viết cho mình". 

Chuyện tình đẹp như nắng sớm bình minh ấy gặp sóng gió vì căn bệnh lao của Đặng Thế Phong. Năm đó, cô Tuyết không ngại tốn tiền, kín đáo nhờ người mua thuốc và thường xuyên ở cạnh chăm sóc ông mà chẳng sợ lây. 

Đầu năm 1941, sau thời gian sống ở Sài Gòn, ông trở về Hà Nội sống với chú họ tên Nguyễn Trường Thọ. Thời điểm này, cuộc sống của ông vô cùng khó khăn, bởi gia cảnh nghèo khó nên phải vay mượn tiền bạc để chữa bệnh. 

Khi ấy khoảng tháng 7 âm, mưa ngâu rả rích đêm ngày. Cảnh buồn tê tái và nỗi nhớ người yêu trào dâng. Đặng Thế Phong ngồi buồn, ôm đàn và viết "Vạn cổ sầu". Sau đó nhạc phẩm được đổi tên thành "Giọt mưa thu".

Đến cuối năm 1941, ông được đưa về Nam Định và tiếp tục chống chọi với bệnh tật. Suốt thời gian này, cô Tuyết luôn ở bên chăm sóc. Tất cả những người thân quen đều thương xót cho mối tình vô vọng nhưng cũng nể phục tính cách cao thượng, thủy chung của cô Tuyết. 

Bình phẩm về hình ảnh mùa thu trong 3 nhạc phẩm bất hủ của Đặng Thế Phong

Nếu tách các yếu tố riêng tư ra thì có thể thấy, 3 ca khúc về mùa thu của Đặng Thế Phong đều mang âm hưởng vũ trụ vũ trụ rất mạnh mẽ và lãng mạn: Đó là sự hòa nhịp giữa lòng người, tâm tình của cá nhân nhỏ bé với tất cả cảnh vật và vũ trụ xung quanh.

Nếu trong "Đêm thu", tác giả mới chỉ thể hiện nỗi lòng của con người qua một đêm thu vắng vẻ, bên khu vườn nhỏ lặng lẽ của mình, để rồi cho con người tình tự với cỏ cây, hoa quả, trăng sao, thì đến "Con thuyền không bến" lại là tâm trạng bơ vơ lạc lõng, ngóng trông, đợi chờ, lo lắng, ưu sầu. Và trong "Giọt mưa thu" lại là cái buồn não nề, da diết của thời đại đã hội tụ trong từng giọt mưa ngâu mùa thu, từng giọt nước mắt của đôi trai gái Ngưu Lang - Chức Nữ trong cảnh ly biệt ngày Thất tịch mưa ngâu. 

Chùm nhạc phẩm về mùa thu của Đặng Thế Phong có thể gói gọn trong câu: "Dương thế bao la sầu". "Hồn thu" như thế là những cảnh "gió xa xôi vẫn về", "mưa giăng mù lê thê", lũ "chim non chiêm chiếp kêu trên cành" để rồi vợ chồng Ngâu sẽ "mãi mãi khóc vì thu". Cho dù "bến mơ dù tha thiết" thì "thuyền ơi đừng chờ mong"...

Âm nhạc của Đặng Thế Phong có chịu ảnh hưởng của Thơ Mới (và có thể là cả thi ca lãng mạn Pháp) nên lời ca không chỉ là những vần thơ đẹp bậc nhất của tân nhạc Việt Nam mà còn khiến ta liên tưởng đến những họa phẩm của trường phái Ấn tượng, mà chắc chắn nhạc sĩ đã chịu ảnh hưởng trong những năm tháng học Mỹ thuật ở Hà Nội.

Thoáng chốc thế mà đã mấy mươi năm qua đi. Năm nay, nếu Đặng Thế Phong còn trên đời thì đã bước vào cái tuổi trăm năm hiếm có. Nếu ai có dịp đến thành Nam ăn phổ Hàng Đồng ngon nức tiếng thì xin hãy quá bộ ghé thăm căn nhà số 9 cùng phố đứng tưởng niệm trước căn nhà người xưa. Nếu bất thần bát hương hóa thì hãy đọc nốt những câu thơ Thanh Tịnh khóc tài năng âm nhạc độc đáo của nền tân nhạc Việt Nam này:

"Ta về gây lại lửa si mê

Phong ơi! sinh chí lai hề!

Đốt trầm hương triệu Phong về trần gian

Hồn bay trên những phím đàn

Tiếng tơ đồng vọng qua ngàn trúc ty".

Xem thêm: Nhạc sĩ Y Vân: Đa tình trong âm nhạc, chỉn chu trong đời thường