Nhạc sĩ Nguyễn Hiền: Cung cách ứng xử của người trí thức làm văn nghệ

Vào tháng 6/2020, nhạc sĩ Du Tử Lê đã viết một bài về nhạc sĩ Nguyễn Hiền với tựa: “Nhạc sĩ Nguyễn Hiền, một dung hợp điển hình giữa tài năng và nhân cách”. Dưới đây là nội dung chi tiết của bài viết:

Trong chừng mực nào đó, dường như đám đông, dân tộc nào cũng dành cho giới văn nghệ sĩ một cái “lề”, một đường biên đủ rộng để họ sống một đời tương đối phóng khoáng hơn người bình thường. Có thể là từ lòng yêu mến các tác phẩm, tài năng mà đám đông đã mặc nhiên có cái nhìn bao dung, rộng lượng với các văn nghệ sĩ.

Cũng thuộc về đám đông, nhưng có người lý trí hơn cho rằng, để giới văn nghệ sĩ có thể cung ứng những sản phẩm tinh thần giá trị, để họ phát huy rực rỡ hơn tài năng trời cho, xã hội nên dành cho họ một vài biệt lệ, miễn là không quá đáng…

Có người còn nhiệt tình hơn khi lý luận rằng: Nếu bắt nhà thơ A, nhà văn B, nhác ĩ C phải có đời sống của một công chức chính ngạch, thuộc loại “thượng hạng ngoại hạng”, hay một nhà đạo đức, một nhà mô phạm gương mẫu… thì làm sao chúng ta có những tác phẩm thơ mộng, lãng mạn như chúng ta đã và đang được thụ hưởng?

Chẳng biết có phải từ những cái nhìn ưu ái đặc biệt vừa kể mà người Việt Nam dường như có chung một kết luận mang đầy tính cảm thông khi nhắc tới giới văn nghệ sĩ là: có tài, có tật.

Tóm lại, trong sinh hoạt xã hội, đôi khi bạn có một vài hành vi vượt ngoài khuôn khổ đời thường nhưng nếu bạn được đám đông “phê” cho mấy chữ, đại loại “văn nghệ sĩ mà” thì bạn sẽ được tha thứ hoặc chí ít cũng được giảm khinh. Lời phê ấy được ví như một thứ giấy phép “đi trong giờ giới nghiêm” vậy.

Nhìn vào sinh hoạt của giới văn nghệ sĩ thời tiền chiến, người ta thấy có nhiều nhà văn, nhà thơ nghiện hút sách, mê đi hát cô đầu… Thế hệ kế tiếp, tính từ mốc 1945, ở miền Nam số văn nghệ sĩ nghiện hút sách không nhiều, nhưng số người thích đỏ đen và những cuộc phiêu lưu tình ái lại có phần gia tăng.

Tuy nhiên, không phải tất cả văn nghệ sĩ được đám đông công nhận tài năng, tên tuổi đều là những người ưa sử dụng cái “giấy cấp phép” mà xã hội ưu ái ban cho. Chẳng những thế, trong số này, có nhiều văn nghệ sĩ vẫn sáng tác được những tác phẩm có giá trị mà đời tư của họ lại rất nghiêm chỉnh, mẫu mực, phẩm chất đời sống còn có phần cao hơn so với người bình thường. Một trong những văn nghệ sĩ có được cùng lúc hai mặt tư tưởng tưởng chừng đối chọi nhau kia là cố nhạc sĩ Nguyễn Hiền.

Lần đầu tiên tôi được gặp nhạc sĩ Nguyễn Hiền là vào khoảng đầu năm 1965 ở tiệm phở 44 trước Đài phát thanh Sài Gòn, cuối đường Phan Đình Phùng cùng với thi sĩ Đinh Hùng. Thời gian đó tôi đang viết cuốn “Năm sắc diện, năm định mệnh” mà cố thi sĩ Đình Hùng là 1 trong 5 người tôi chọn, nên chúng tôi thường xuyên gặp nhau để trao đổi.

Khi tôi với thi sĩ Đinh Hùng đang ăn thì nhạc sĩ Nguyễn Hiền bước vào. Đó là một người đàn ông nho nhã, trắng trẻo. Ông có dáng dấp của một nhà giáo hơn là một nghệ sĩ có thâm niên chơi nhạc cho một số dancing nổi tiếng ở Hà Nội và Sài Gòn.

Là bạn thân của nhau nên khi thấy bạn, thi sĩ Đình Hùng gọi như reo: “Lại đây, lại đây, Nguyễn Hiền”.

Rất từ tốn, người nhạc sĩ nổi tiếng từ khi còn rất trẻ ở Hà Nội với nhạc phẩm “Người em nhỏ” bước lại bàn. Ông bắt tay chúng tôi rồi ngồi xuống.

Sau khi nghe thi sĩ Đinh Hùng giới thiệu về tôi, nhạc sĩ Nguyễn Hiền bảo ông tin cuộc đời này có cái gọi là “hữu duyên”. Rồi ông nhìn tôi, nhẹ giọng giải thích: “Mấy ngày qua tôi có ý tìm anh. Tôi vừa xin được địa chỉ và số điện thoại nơi làm việc của anh qua Mai Trường…”. Chuyện là ông mới phổ nhạc xong bài thơ “Khi người về” của tôi và muốn đổi tên nó thành “Tiếng hát ru tôi”. Ông nhấn mạnh rằng mình giữ được gần như nguyên vẹn lời thơ và kết luận nếu như tôi \đồng ý thì bản nhạc này nay mai sẽ được trình diễn trên đài phát thanh với nhan đề ấy.

Tôi nói, nhan đề ông chọn cho các khúc có phần thơ hơn so với nhan đề chính, tôi thích lắm. “Chắc anh không biết anh là người thứ hai sau anh Mai Trường phổ nhạc thơ của tôi…”, tôi nói. Từ đấy, nhạc sĩ Nguyễn Hiền nói về thơ, nồng nhiệt như một thi sĩ.

“Có anh Đinh Hùng ở đây, anh ấy biết tôi rất thích thơ. Thơ trên báo hay thơ in thành sách, hễ đến tay tôi là tôi đều đọc hết. Tôi đọc rất kỹ những bài tôi thích. Tôi có thói quen chú ý nhiều tới những động từ và tính từ trong thơ…”, nhạc sĩ Nguyễn Hiền vui thú nói.

Thi sĩ Đinh Hùng chăm chú lắng nghe, thi thoảng lại gật gù như đắc ý về những nhận định của bạn ông.

Trước khi chia tay, để hai người ngồi lại với nhau, tôi nói: “Thưa anh, nếu được xin anh cho tôi biết trước giờ phát bản nhạc để tôi đón nghe”.

Nhạc sĩ Nguyễn Hiền gật đầu, rồi rút từ trong túi ra một mảnh giấy nhỏ, đọc lái số điện thoại nơi tôi làm việc…

Tôi không biết có phải tính nghiêm túc, cẩn trọng nhưng vẫn cởi mở của ông hay do chiếc cầu nói là thi sĩ Đình Hùng mà chúng tôi đã có được một tình thân khá mau chóng. Và đúng như những gì tôi cảm nhận được về ông từ lần gặp gỡ đầu tiên, mỗi lần ca khúc “tiếng hát ru tôi” được thu thanh hoặc phát lại, ông đều tìm cách nhắn cho tôi biết.

Là nhạc sĩ nổi tiếng nhưng Nguyễn Hiền cũng là con người của đời sống gia đình. Có lẽ vì thế mà dù ở cùng một thành phố với nhau nhưng tôi chẳng bao giờ gặp được ông ở những quán cà phê, nhà hàng chúng tôi hay la cà thuở ấy. Mỗi khi muốn gặp ông để nói chuyện gì đó tôi phải gọi điện thoại trước và điểm hẹn thường là tiệm phở 44, trước giờ ông thu thanh.

Tuy nhiên, tác giả của “Lá thư gửi mẹ” phổ từ bài thơ của Thái Thủy, cuối cùng đã cho tôi một kỷ niệm vô cùng ý nghĩa. Tôi nhớ rõ kỷ niệm này tới mức mỗi khi bị hỏi về chuyện nhuận bút hay bản quyền tác phẩm tôi đều nhắc lại.

Bẵng đi một thời gian không gặp thi sĩ Đinh Hùng, một buổi trưa nọ, nhà văn Nguyễn Đình Toàn nhờ tôi chở ông từ cà phê La Pagode về Đài Sài Gòn. Ngay khi xe vừa đỗ sát lề đường, trước cửa Đài, tôi nhác thấy nhạc sĩ Nguyễn Hiền từ phía phở 44 băng qua. Ông dơ tay nửa như chào, nửa như muốn bảo tôi đợi…

Bước lên lề, trước mặt nhà thơ Nguyễn Đình Toàn, ông rút từ túi sau ra một khoản tiền được bọc trong miếng giấy trắng đưa cho tôi. Ông nói: “Một trung tâm băng nhạc mới thu bài “Tiếng hát ru tôi”. Đây là phần tác quyền của anh”.

Nếu ông không nói tôi cũng chẳng bao giờ hỏi số tiền tác quyền ông chia cho tôi là bao nhiêu. Điều đó với tôi thực sự không quan trọng. Điều khiến tôi cảm kích và nhớ mãi chính là cái cung cách cư xử, ăn ở của ông. Cung cách như một truyền thống văn hóa có tự bao đời của những người trí thức làm văn nghệ.

Lần ấy, không biết có phải vì sự việc xảy ra quá bất ngờ hay vì một nguyên nhân gì khác mà khiến tôi không nói thêm được câu nào với ông ngoài 3 chữ: “Cảm ơn anh”.

Kể lại câu chuyện này tôi chỉ muốn nói tới nhân cách của nhạc sĩ Nguyễn Hiền. Người nhạc sĩ tài hoa tới cuối đời vẫn giữ cho mình một nhân cách cao quý!

Du Tử Lê

Xem thêm: Nhạc sĩ Thẩm Oánh qua lời kể của nhạc sĩ Nguyễn Hiền: Người tiên phong sáng tác nhạc với lời ca thuần túy Việt Nam