Ca khúc "Tám điệp khúc" và những ẩn số từ ngày giờ sáng tác cho đến nhạc lý

CA KHÚC "TÁM ĐIỆP KHÚC"

• Tác giả: Anh Việt Thu
• Thể loại: Nhạc vàng viết theo điệu ngũ cung của dân tộc
• Năm ra đời: Bí ẩn
• Ca sĩ thể hiện tiêu biểu: Nhật Trường (hát trước 1975); Lệ Thu, Hoàng Oanh, Thanh Tuyền

"Tám điệp khúc" và ẩn số về ngày giờ sáng tác

Anh Việt Thu là một trong số ít những nhạc sĩ trước 1975 được học tập và nghiên cứu bài bản về âm nhạc. Năm 1963, sau 7 năm học tập, ông đệ trình luận án âm nhạc tại học viện Tokyo (Nhật Bản), sau đó được tốt nghiệp hạng ưu tại trường Quốc gia Âm nhạc khóa đầu tiên. 

Một năm sau, nhạc sĩ Anh Việt Thu về Tây Ninh để dạy học cho trường phổ thông Trần Hưng Đạo (nay là trường THPT Tây Ninh). Theo một số tài liệu, trong thời gian dạy học ở đây, ông cho ra mắt ca khúc "Tám điệp khúc".

"Tám điệp khúc" là một trong hai bài nhạc đặc biệt của Anh Việt Thu. Ca khúc được viết theo điệu ngũ cung của Việt Nam nên cho dù người nghe nhạc không am hiểu nhiều cũng nhận biết được sự khác biệt.

Từ trước đến nay có không ít ngộ nhận về năm sáng tác ca khúc "Tám điệp khúc". Một số người vin vào câu hát "hai mươi năm ngăn lối rẽ đường về" trong nhạc phẩm để phỏng đoán nó được sáng tác vào khoảng năm 1974. Song thông tin này bị bác bỏ bởi nhiều tài liệu cho thấy, ca khúc được xuất bản lần thứ nhất vào năm 1965 - tác giả tự xuất bản. Vậy chắc chắn ca khúc phải được viết vào trước thời điểm đó.

Bên cạnh đó, gia đình nhạc sĩ Anh Việt Thu cũng từng chia sẻ: Khoảng năm 1964, sau khi tốt nghiệp hạng ưu trường Quốc gia Âm nhạc, ông đã chuyển đến Tây Ninh dạy nhạc. Ở đây, ông đã sáng tác "Tám điệp khúc" - lúc đó khoảng năm 1965 và "hai mươi năm ngăn lối rẽ đường" mà Anh Việt Thu nhắc đến trong ca khúc được tính từ thời chiến tranh Đông Dương 1946 cho đến năm 1965 (gần 20 năm). Đây cũng là mốc thời gian được đưa vào nhiều ca khúc trước 1975: "Hơn 20 năm chinh chiến điêu tàn", "rồi 20 năm sau"...

Vì sao Anh Việt Thu đặt tên bài hát là "Tám điệp khúc"?

Không chỉ thắc mắc về mốc thời gian chính xác về năm ra đời, công chúng nhiều thế hệ còn không hiểu vì sao Anh Việt lại đặt tên ca khúc là "Tám điệp khúc". Có người đếm thử các đoạn điệp khúc trong ca khúc hoặc đếm đoạn nhạc để xem có phải tác giả đặt tên theo số lượng điệp khúc và đoạn nhạc hay không? Nhưng nhìn đi nhìn lại cũng chỉ có 1 đoạn điệp khúc được lặp lại. Cả bài hát chỉ có 7 đoạn nhạc. Người viết có được đọc một bài phân tích trên mạng rất cầu kỳ về ca khúc, chia "Tám điệp khúc thành các điệp khúc, phiên khúc, tiểu điệp khúc... rất phức tạp, hoàn toàn không thuyết phục.

Nhìn vào tờ nhạc được phát hành trước 1975 có thể dễ dàng nhận thấy chính nhạc sĩ Anh Việt Thu đã phân thành "8 đoạn Điệp khúc" rõ ràng cho bài "Tám điệp khúc". Đồng thời cẩn thận đánh số luôn cho từng điệp khúc:

1. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Bàn tay năm ngón mưa sa.  

Dìu anh trong tiếng thở.  

Đưa tiễn anh đi vào đời.  

Mẹ Việt Nam ơi, Hai mươi năm ngăn lối rẽ đường về.  

2. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Bàn tay đón gió muôn phương.

Bàn tay đan gối mộng Đưa tiễn anh đi vào đời  

Mẹ Việt Nam ơi, Hai mươi năm ngăn lối rẽ đường về. 

3. Tiếng hát hát trên môi.  

Giấc ngủ ngủ trong nôi.  

Một đàn, đàn chim nhỏ bay khắp trời Việt Nam mến yêu.  

Ôi tiếng chim muông gọi đàn.  

Mẹ Việt Nam ơi, con xin dâng xin hiến trọn cả đời.  

4. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Nằm nghe tiếng hát đu đưa.  

Dìu anh trong giấc ngủ.  

Ôi tiếng ru ru ngọt ngào.  

Mẹ Việt Nam ơi! Ai chia ly tan tác cả ngàn đời.  

5. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Từng đêm ấp ủ trong tim.  

Từng đêm khe khẽ gọi.  

Anh nhớ thương em từng giờ. 

Mẹ Việt Nam ơi! Ai chia ly tan tác cả ngàn đời.  

6. Tiếng hát hát trên môi.  

Giấc ngủ ngủ trong nôi.  

Một đàn, đàn chim nhỏ bay khắp trời Việt Nam mến yêu.  

Ôi tiếng chim muông gọi đàn.  

Mẹ Việt Nam ơi, con xin dâng xin hiến trọn cả đời. 

7. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Trùng dương sóng nước bao la.  

Trùng dương vang tiếng gọi.  

Ôi sóng thiêng em về Trời.  

Mẹ Việt Nam ơi, con xin ghi xin khắc nguyện lời thề.  

8. Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Rừng thiêng lá đổ âm u.  

Rừng thiêng vang tiếng gọi.  

Ôi núi thiêng em về nguồn.  

Mẹ Việt Nam ơi, con xin ghi xin khắc nguyện lời thề.

Đúng ra, điệp khúc phải là phần lặp lại y nguyên cả lời lẫn nhạc, được hát sau phần phiên khúc. Vì vậy, nếu xét về điệp khúc đúng nghĩa thường thấy, trong "Tám điệp khúc" này, chỉ có một điệp khúc là đoạn số 3 bên trên, lặp lại y nguyên ở đoạn số 6.

Nếu so sánh với điệp khúc thông thường thì ở ca khúc này, Anh Việt Thu đã "sửa" một chút về khái niệm điệp khúc. 8 đoạn nhạc trong ca khúc chính là "8 điệp khúc" của Anh Việt Thu. 8 đoạn điệp khúc này chỉ được lặp lại về phần giai điệu, chứ không lặp y nguyên phần lời theo nghĩa "điệp khúc" thường thấy.

"Tám điệp khúc" viết viết về nội dung gì?

Trên tờ nhạc, Anh Việt Thu ghi tựa đề cho ca khúc như sau: "Bài hát của chàng dành ru khi nàng buồn ngủ". Ghi là "Chàng ru nàng"  nhưng xem lại lời bài hát thì có thể dễ dàng nhận thấy nửa đầu là các hình ảnh "nàng ru chàng" với những câu hát nhẹ nhàng, dìu dặt như lời ru: 

"Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Bàn tay năm ngón mưa sa.  

Dìu anh trong tiếng thở.  

Đưa tiễn anh đi vào đời.  

Mẹ Việt Nam ơi, Hai mươi năm ngăn lối rẽ đường về.  

Trời làm cho mưa bay giăng giăng mây tím dệt thành sầu.  

Bàn tay đón gió muôn phương. 

Bàn tay đan gối mộng 

Đưa tiễn anh đi vào đời  

Mẹ Việt Nam ơi, Hai mươi năm ngăn lối rẽ đường về"

Xuyên suốt nội dung bài hát là hình ảnh mưa bay giăng giăng, gọi buồn man mác, từng cụm mây tím trong buổi chiều chập choạng đang dệt thành nỗi sầu đan kín tâm tư. 

Nội dung bài hát là câu chuyện tình trai gái, nhưng hơn hết là tình yêu non nước, chờ đợi nhau khi người trai phải ra đi trong hoàn cảnh đất nước chia đôi "ngăn lối rẽ đường về". Hình ảnh "bàn tay năm ngón mưa sa" thể hiện là người con gái ở lại tần tảo sớm hôm, gian khổ nuôi hi vọng người sẽ quay trở về.

Ở đoạn thứ 3, 6 (điệp khúc lặp lại y nguyên) là hình ảnh giấc mộng một mai thanh bình. Có giấc ngủ nào bình yên hơn "giấc ngủ trong nôi" gợi về cái thời êm ả nhất của đời người. Ở đó có đàn chim trắng bay khắp trời, gọi nhau về khi trời đất thanh bình. Có chàng trai đã dâng hiến cả đời cho giấc mơ đó.

Ở đoạn 1,2 có hình ảnh "đưa tiễn anh đi vào đời" thì đoạn 4,5 là sự tưởng nhớ nhau khi cách biệt. Tình yêu sắt son đã nối liền khoảng cách địa lý xa xôi, tưởng như có thể khe khẽ gọi nhau và dìu nhau trong giấc ngủ...

Ở 2 đoạn cuối (7,8), đôi trai gái đã thật sự cách biệt ngàn đời khi "sóng thiêng em về trời". Câu hát ý nhị nói rằng một ngày kia, người trai chưa kịp về thì người con gái đã chết, không lý do. Mà trong thời chiến, người ta có hàng trăm lý do để chết, để mà xa nhau mãi mãi. Khi chết đi, cả núi sông đã ôm trọn người về (sóng thiêng, núi thiêng). Tình yêu của họ gắn với non nước quê hương. Họ là sông là núi.

Xem thêm: Nhạc phẩm "Nhớ nhau hoài" và chuyện tình đơn phương của bạn thân nhạc sĩ Anh Việt Thu