Hoàn cảnh ra đời ca khúc "Học sinh hành khúc" gắn liền với phong trào "Trả Ơn" ở thập niên 1950

VỀ CA KHÚC "HỌC SINH HÀNH KHÚC"

• Tên ca khúc: Học sinh hành khúc
• Nhạc sĩ sáng tác: Lê Thương
• Năm ra đời: Thập niên 1950

"Học sinh là người tổ quốc mong chờ mai sau

Học sinh xây đời niên thiếu trên bao công lao..."

Có lẽ, hầu hết học sinh ở thập niên 1960 đến 1975 đều thuộc lòng những ca từ này. Đây là 2 câu hát nằm trong ca khúc "Học sinh hành khúc" do nhạc sĩ Lê Thương sáng tác. 

Ca khúc "Học sinh hành khúc" thời đó được phổ biến tại nhiều trường học. Các em học sinh tiểu học sẽ cất cao lời ca của ca khúc này vào mỗi sáng thứ hai đầu tuần. Bên cạnh đó, ca khúc còn được chọn làm nhạc hiệu cho chương trình Phát thanh Học đường trên đài phát thanh Sài Gòn trước năm 1975.

Về hoàn cảnh ra đời ca khúc "Học sinh hành khúc", nhạc sĩ Lê Thương cho biêt, ông sáng tác vào đầu thập niên 1950 với dấu mốc lịch sử là phong trào "Trả Ơn" ở Sài Gòn, liên quan đến nhân vật lịch sử Trần Văn Ơn.

Anh Trần Văn Ơn (1931 - 1950) là học sinh chăm ngoan, nghĩa độ với cha mẹ, thầy cô và ham hoạt động xã hội. Năm 1947, anh tham gia phong trào yêu nước của trường, tham gia Hội học sinh sinh viên Việt Nam - Nam Bộ. Anh là hội viên mật của Đoàn học sinh kháng chiến nội thành. Anh nhận nhiệm vụ tuyên truyền, vận động học sinh trong trường tham gia vào hoạt động chống thực dân Pháp và chính quyền thân Pháp. Anh được coi là một trụ cột của phong trào học sinh yêu nước của trường Trường Pétrus Ký.

Ngày 9/1/1950 ở Sài Gòn nổ ra cuộc biểu tình lớn của hơn 6000 học sinh, sinh viên và nhà giáo các trường, yêu cầu thủ tướng Trần Văn Hựu thả học sinh, sinh viên bị bắt. Chính phủ của Trần Văn Hựu đã huy động lực lượng lớn cảnh sát đàn áp cuộc biểu tình, đem vòi rồng phun nước, dùng dùi cui đánh đập tàn nhẫn người biểu tình. Cuộc đàn áp dẫn tới việc 150 người bị bắt, 30 người bị đánh trọng thương tại chỗ. 

Không lùi bước, anh Trần Văn Ơn cùng một số bạn bè đã lên tiếng tố cáo tội ác của chúng, đồng thời che chở cho các em nhỏ phía sau. Anh Trần Văn Ơn đã bị bắn trong lúc đang đỡ học sinh trèo lên đống củi chất sát rào để vượt tường. Mặc dù đã được đưa vào bệnh viện Chợ Rẫy cứu chữa nhưng do vết thương quá nặng nên anh đã qua đời vào lúc 15h30 ngày 9/1/1950. Khi đó anh mới 19 tuổi. 

Sự kiện anh Trần Văn Ơn qua đời trở thành "giọt nước tràn ly" trong phong trào tranh đấu của học sinh - sinh viên các trường trung học ở Sài Gòn, xuất phát điểm từ trường Petrus Ký (nay là Chuyên Lê Hồng Phong). Có đến hơn 300.000 người dân Sài Gòn đã xuống đường ủng hộ trong tang lễ của anh Trần Văn Ơn được tổ chức ngay trong trường Petrus Ký. Trong dòng người đó có nhạc sĩ Lê Thương cùng nhạc sĩ Võ Đức Thu, "quái kiệt" Trần Văn Trạch và nhóm bạn. Họ cùng nhau cất tiếng nói đòi tự do cho người Việt.

Phong trào yêu nước của học sinh, sinh viên Sài Gòn năm đó đã để lại nhiều cảm xúc, thôi thúc nhạc sĩ Lê Thương chắp bút viết nên ca khúc "Học sinh hành khúc".

Cho đến nay, những ca từ trong ca khúc "Học sinh hành khúc" vẫn còn nguyên giá trị. Nó thể hiện lòng tự hào dân tộc, nói lên trách nhiệm của người học sinh với quê hương đất nước.

"...Lúc khắp quốc dân tranh đấu hy sinh cho nền độc lập.

Học sinh nề chi tuổi xanh trong lúc phấn đấu.

Đem hết can tràng của người Việt Nam tiến lên!

.

Học Sinh là mầm sống của ngày mai.

Nung đúc tâm hồn để nối chí lớn.

Theo các thanh niên sống vì giống nòi.

Liều thân vì nước, vì dân mà thôi

.

Học Sinh là người mới của Việt Nam.

Đã thoát ra một thời xưa tối ám.

Đem sức thanh tân chống mọi suy tàn

Học Sinh làm sáng đời dân Việt Nam.

.

Học sinh vào đời chiến thủ ngày nay,

Nung đúc can tràng để binh lý chí.

Trong lúc nước Nam ước mộ anh tài,

Học sinh bền chí lập công từ đây".

Nhạc sĩ Lê Thương (tên thật là Lê Đình Hộ, 1914 - 1996) là người Việt Nam yêu nước, mọi sáng tác của ông đều mang đậm phong vị dân tộc.

Lê Thương sáng tác nhiều thể loại, từ nhạc tiền chiến cho đến truyện ca, nhạc hài hước, châm biếm, nhạc thiếu nhi. Ở thể loại nào ông cũng có những tác phẩm ấn tượng.

Suốt sự nghiệp âm nhạc, ông để lại cho đời nhiều tác phẩm bất hủ như: Trường ca Hòn vọng phu, Thằng Cuội, Học sinh hành khúc...

Xem thêm: Hoàn cảnh ra đời "Thằng Cuội": Ca khúc thiếu nhi hay nhất của nhạc sĩ Lê Thương