Ca khúc "Chiều tím" của Đan Thọ: Một bản tình ca mang những đặc tính "độc nhất vô nhị"

VỀ CA KHÚC "CHIỀU TÍM"

• Tên ca khúc: Chiều tím
• Hoàn cảnh sáng tác: Đan Thọ - Đinh Hùng
• Thể loại: Nhạc trữ tình
• Năm ra đời: Trước 1967
• Ca sĩ thể hiện tiêu biểu: Danh ca Anh Ngọc, Lệ Thu, Khánh Ly, Hồng Nhung, Tuấn Ngọc...

Ca khúc "Chiều tím" - sự kết hợp hoàn hảo giữa thi và nhạc

"Chiều tím" là một trong những ca khúc nổi tiếng của nền tân nhạc Việt Nam trước 1975. Ca khúc này từng được phổ biến rộng rãi và thu hút sự quan tâm của khán thính giả. 

Nhắc về ca khúc "Chiều tím" có một số tư liệu ghi rằng: Đây là ca khúc được phổ thơ của Đinh Hùng và sáng tác thời tiền chiến. Tuy nhiên, thông tin này không chính xác. 

"Chiều tím" phảng phất nét nhạc của thời tiền chiến, giai điệu êm đềm và trữ tình. Nhưng ca khúc này được sáng tác sau khi Sài Gòn vào thập niên 1950. Ca khúc này cũng không phải phổ thơ Đinh Hùng, mà được nhạc sĩ Đan Thọ viết nhạc trước, sau đó mới đưa cho thi sĩ Đinh Hùng viết lời. 

Bình bàn về vấn đề này, nhạc sĩ - thi sĩ Nguyễn Đình Toàn cho biết, nhạc sĩ Đan Thọ từng kể rằng, trong một lần ngồi cà phê tại quán La Pagode ở góc đường Tự Do, ông đã đưa bản nhạc vừa viết xong (chưa có lời) của mình cho nhà thơ Đinh Hùng và Thanh Nam xem. Sau một lúc xem, nhà thơ Đinh Hùng có ngỏ ý: "Moi biết chơi mandoline, để moi viết lời ca cho", (moi trong tiếng Pháp có nghĩa là "tôi"). 

Thi sĩ Đinh Hùng mang bản nhạc về để soạn lời. Sau đó, Đàn Thọ - Đinh Hùng - Thanh Nam lại gặp nhau. Lúc này, Thanh Nam đề nghị đặt tên cho nhạc phẩm là "Chiều tím". 

Sau khi thống nhất, tác giả Đan Thọ cho trình làng nhạc phẩm "Chiều tím" trên đài phát thanh với giọng hát của danh ca Anh Ngọc. Ngay từ lần đầu tiên xuất hiện, nhạc phẩm đã ghi dấu ấn trong lòng công chúng. Và dần dần trở nên phổ biến, được công chúng nhiều thế hệ mến mộ. Sau này, ca khúc "Chiều tím" được nhiều ca sĩ khác cover như: Lệ Thu, Khánh Ly, Hồng Nhung, Khánh Hà, Ý Lan, Tuấn Ngọc.

Theo đánh giá chủ quan, ca khúc "Chiều tím" sở hữu những đặc tính có thể xem là độc nhất vô nhị, khó tìm thấy ở những bài ca mang âm hưởng tiền chiến khác. 

Giai điệu trữ tình trong ca khúc kết hợp với những ca từ tuyệt tác của một thi nhân tài hoa bậc nhất của niềm Nam khi ấy. Với những bài nhạc phổ thơ thông thường khác, nhạc sĩ tìm thấy sự đồng cảm trong một bài thơ, rồi phổ nhạc cho những ca từ đã có sẵn. Hình thức này có thể tránh được trường hợp bài thơ có những chữ không hợp nốt nhạc, nên bắt buộc nhạc sĩ phải sửa lại hoặc sử dụng chữ khác. Việc này vô tình phá vỡ id cấu trúc và cả ý nghĩa của đoạn thơ/ bài thơ gốc.

Riêng với nhạc phẩm "Chiều tím", thi sĩ Đinh Hùng dựa trên bản nhạc có sẵn, thỏa sức "múa bút" để tạo ra những ngôn từ hay nhất. Đó có thể xem là sự kết hợp hoàn hảo giữa thi và nhạc, hòa quyện và thăng hoa. 

Đôi lời bình phẩm về ca khúc "Chiều tím"

Hiếm có nhạc phẩm nào viết về cuộc chia ly của người chinh nhân mà lại lãng mạn và thơ đến như vậy. Người trai khoác nếp chinh y và ra đi về miền biên ải. Trong buổi chiều loan ánh tím, chàng nhìn mây nơi quan san chạnh lòng nhớ về người em gái tóc dài với đôi mắt xanh biếc năm xưa:

"Chiều tím chiều nhớ thương ai, người em tóc dài

Sầu trên phím đàn, tình vương không gian,

Mây bay quan san, có hay"

Như nhà thơ - nhạc sĩ Nguyễn Đình Toàn nhận xét, nhạc của Đan Thọ, vui hay buồn đều chứng mực, lãng mạn nhưng không có vẻ ủy mẹ, đắm đuối và nhất là luôn toát ra vẻ lịch sự, sang trọng. Có thể thấy, những nốt nhạc cung Fa trưởng mở đầu cho bản "Chiều tím" rồi chuyển Ré thứ với tiết điệu Valse Lente man mác hoài nhớ. 

"Chiều tím" là những lời thương nhớ của người đi và kẻ ở được gửi đến cho nhau qua đường mây nẻo gió, qua trăng sao, và qua thanh âm của cây vĩ cầm năm cũ vẫn còn giao hòa trong tâm tưởng của cả hai người, như là sự thần giao cách cảm. Dẫu xa nhau vạn dặm, nhưng đôi người vẫn luôn hướng về nhau, nhìn thấy nhau, thậm chí là ngửi được cả mùi hương năm cũ vẫn chưa phai nhạt:

"Đàn nhớ từng cánh hoa bay, vầng trăng viễn hoài

Màu xanh ước thề, dòng sông trôi đi

Lúc chia tay còn nhớ chăng?

Aio nhớ mắt xanh năm nào

Chiều thu soi bóng, nắng chưa phai màu

Kề hai má đầu nhìn mây tím nhớ nhau"

Dẫu ở phương xa, dẫu cách trở về thời gian, không gian, nhưng tình cảm của người trai chinh viễn vẫn vẹn nguyên, luôn luôn nhớ về người nữ ở phương xa. Thông qua tiếng đàn, người trai muốn thể hiện nỗi nhớ nhung khôn nguôi của mình: "Đàn ơi nhắn giùm người đi phương nao...". 

Ngót nghét một thập kỷ rong chơi cùng âm nhạc, dù không còn được thấy nắng chiều soi trên mái tóc người thương nữa nhưng nhạc sĩ Đan Thọ đã sống trọn tình với cuộc đời, với bằng hữu và với đam mê âm nhạc. Và nhạc phẩm "Chiều tím" đã thể hiện rất rõ điều đó.

Đôi nét về nhạc sĩ Đan Thọ và thi sĩ Đinh Hùng

Nhạc sĩ Đan Thọ (Đan Đình Thọ, 1924 - 2023) bén duyên với âm nhạc từ thuở còn theo học trường dòng Lasan. Ông may mắn được thọ gió với những bậc thầy âm nhạc trong và ngoài nước nên ngoài sáng tác, ông còn viết hòa âm, sử dụng được nhiều loại nhạc cụ khác nhau. Nhạc sĩ Đan Thọ sáng tác không nhiều, nhưng khi nhắc đến ông, khán thính giả yêu nhạc đều nhớ về "Chiều tím".

Thi sĩ Đinh Hùng (1920-1967) là nhà thơ nổi tiếng thời tiền chiến. Ngoài việc ký tên thật Đinh Hùng, ông còn sử dụng bút danh Thần Đăng khi làm thơ châm biếm và Hoài Điệp Thứ Lang khi viết tiểu thuyết. Không chỉ làm thơ, thi sĩ Đinh Hùng còn viết văn xuôi, tùy bút, viết kịch và viết lời nhạc. Trong đó, nổi tiếng nhất là lời ca "Chiều tím" viết trên nền bản nhạc đã được nhạc sĩ Đan Thọ sáng tác trước đó.

Xem thêm: Hoàn cảnh ra đời ca khúc "Họp mặt lần cuối": Lời giã từ tuổi học trò đầy day dứt