Vì sao Phạm Đình Chương quyết tâm phổ nhạc "Đêm nhớ trăng Sài Gòn" của Du Tử Lê?

CA KHÚC "ĐÊM NHỚ TRĂNG SÀI GÒN"

• Thơ: Du Tử Lê
• Phổ nhạc: Phạm Đình Chương
• Thể loại: Nhạc trữ tình
• Năm ra đời: 1981
• Ca sĩ thể hiện tiêu biểu: Danh ca Thái Thanh

Hoàn cảnh ra đời bài thơ "Đêm nhớ Trăng Sài Gòn"

Du Tử Lê (1942 - 2019) là nhà thơ có tiếng tại miền Nam trước 1975. Sau 1975, ông chuyển sang Mỹ sinh sống nhưng vẫn luôn nhớ về cố hương. 

Thi sĩ Du Tử Lê sáng tác nhiều và có không ít bài thơ của ông đã được phổ nhạc, trở thành những ca khúc bất hủ. Trong số đó không thể không nhắc đến "Đêm nhớ trăng Sài Gòn". 

Năm 1978, sau 3 năm sống lưu lạc ở nơi xứ người, thi sĩ Du Tử Lê sáng tác "Đêm nhớ trăng Sài Gòn". Bài thơ  kể về nỗi cô đơn, hiu quạnh của một người bị đẩy rời đi khỏi cố xứ, đếm thời gian chầm chậm trôi qua trong nỗi nhớ vô cùng với quê hương ở bên kia bờ đại dương. 

Nhắc về hoàn cảnh ra đời bài thơ "Đêm nhớ trăng Sài Gòn", thi sĩ Du Tử Lê từng chia sẻ: "Bài thơ 'Đêm nhớ trăng Sài Gòn; được tôi viết vào thnasg 12/1978. Lúc đó tôi đã làm cho hãng Rockwell International được hơn 3 năm. Vì tôi vào sau lên làm ca 2 vào đêm. Tôi muốn nói rằng hơn 3 năm, người bạn đi cùng với tôi trên đường đi làm là vầng trăng. Nhưng mà cho đến cái ngày tôi viết bài thơ đó, cách ngày Noel chừng 1 tuần, tôi chợt thấy rằng giữa tôi và vầng trăng ấy, dù đã hơn 3 năm, nó vẫn là một điều xa lạ. Tôi không thể tìm thấy sự đồng cảm, không thấy được sự thân thiết, thân ái hay biết ơn vầng trăng ấy. Mặc dù cũng là vầng trăng đó thôi nhưng dường như nó to hơn trăng ở Việt Nam. 

Tôi trở về, ngồi xuống và viết vầng trăng lên bánh xe. Bánh xe của tôi để lại vết xe trên đường và vầng trăng soi theo những vết bánh xe đó. Nhưng mà tất cả những "lăn tới đó" là nó lăn tới ở một cái nơi mà tôi nghĩ đó là quê hương tôi. Giống như sự trôi chảy của trí nhớ dẫn tôi về với quê hương mình. Mà quê hương của tôi tất nhiên là không thể nói một cách trừu tượng được, thì tôi chọn những cái nơi mà cuộc đời trước đó trải qua nhiều nhất. Đó là những nơi rất “nhà quê”, như Hàng Xanh, Thị Nghè, Trương Minh Giảng… Và không ngờ những cái điều đó đã trở thành điều thân thiết cho những người Việt ly hương sau này, khi họ nghe bài thơ đó qua nét nhạc Phạm Đình Chương".

Nguyên tác bài thơ của "Đêm nhớ trăng Sài Gòn" của Du Tử Lê:

"đêm về theo vết xe lăn

tôi trăng viễn xứ hồn thanh niên vàng

tìm tôi đèn thắp hai hàng

lạc nhau cuối phố sương quàng cổ cây

ngỡ hồn tu xứ mưa bay

tôi chiêng trống gọi mỗi ngày mỗi xa

đêm về theo bánh xe qua

nhớ tôi Xa Lộ nhớ nhà Hàng Xanh

nhớ em kim chỉ khíu tình

trưa ngoan lớp học chiều lành khóm tre

nhớ mưa buồn khắp Thị Nghè

nắng Trương Minh Giảng lá hè Tự Do

nhớ nghĩa trang quê bạn bè

nhớ pho tượng lính buồn se bụi đường

đêm về theo vết xe lăn

tôi trăng viễn xứ, sầu em bến nào?".

Vì sao Phạm Đình Chương quyết tâm phổ nhạc "Đêm nhớ trăng Sài Gòn"?

Đến đầu thập niên 1980, nhạc sĩ Phạm Đình Chương vô tình bắt gặp bài thơ "Đêm nhớ trăng Sài Gòn" trên báo. Đang cùng tâm trạng và nỗi niềm của người con xa xứ, nhớ cố hương, ông đã quyết định biến ngôn ngữ trong thi ca trở thành ca khúc trữ tình tuyệt vời. Phạm Đình Chương vẫn giữ nguyên tự đề giống tựa đề Du Tử Lê đã đặt cho bài thơ. 

Theo thông tin được chia sẻ trên website của thi sĩ Du Tử Lê, có vài dư luận cho rằng khi soạn thành ca khúc Phạm Đình Chương chỉ mất có một tiếng đồng hồ. Nhưng ngực lại, đó là bài thơ mà Hoài Bắc - Phạm Đình Chương mất nhiều giờ nhất, trong tổng số 20 bài thơ phổ nhạc trong sự nghiệp của ông.

"Ông vật vã với bài thơ 'Đêm nhớ trăng Sài Gòn' đến độ nhà văn Mai Thảo, những đêm ở lại nhà Phạm Đình Chương đã bực mình, chửi thề, bảo rằng:

- Sao không vứt mẹ nó bài thơ đó đi...

Và nhạc sĩ Phạm Đình Chương bực mình, văng tục lại:

- Anh câm cái mồm anh đi. Anh biết mẹ gì về âm nhạc mà nói", trích website Du Tử Lê".

Lý do khiến Phạm Đình Chương "vật vã" trên nửa năm với bài "Đêm nhớ trăng Sài Gòn" vì ông muốn phá bỏ cái nhịp đều đặn của thơ lục bát. Hơn nữa, ông cũng muốn chứng tỏ ông ra khỏi cái khuôn mẫu được coi là chuẩn mực, là tuyệt vời mà Phạm Duy đã đạt tới khi Phạm Dùy phổ nhạc bài thơ "Ngậm ngùi", cũng lục bát của Huy Cận.

Như vậy, bài thơ "Đêm trăng nhớ Sài Gòn" được sáng tác vào năm 1979, đến năm 1980 phổ biến trên báo và đến 1981 được Phạm Đình Chương phổ nhạc. Ca khúc được các danh ca Thái Thanh, Lệ Thu, Quỳnh Giao, Tuấn Ngọc, Ý Lan... thể hiện và đi vào lòng của hàng triệu khán giả Việt ly hương trên khắp thế giới.

Dưới đây là lời ca khúc "Đêm nhớ trăng Sài Gòn" được Phạm Đình Chương phổ nhạc:

"Đêm về trên bánh xe lăn

Tôi trăng viễn xứ, hồn thanh niên vàng

Tìm tôi đèn thắp hai hàng

Lạc nhau cuối phố, sương quàng cổ cây

Ngỡ hồn tu xứ mưa bay

Tôi chiêng trống gọi, mỗi ngày mỗi xa

Đời tan, tan nát chiêm bao

Tôi trăng viễn xứ, sầu em bến nào (2)

Đêm về trên chiếc xe qua

Nhớ tôi xa lộ, nhớ nhà Hành Xanh

Nhớ em, kim chỉ khứu tình

Trưa ngoan lớp học chiều lành khóm tre

Nhớ mưa, ôi nhớ mưa !

Nhớ mưa buồn khắp Thị Nghè

Nắng Trương Minh Giảng, lá hè Tự Do

Nhớ nghĩa trang xưa, quê hương bạn bè

Nhớ pho tượng lính, buồn se bụi đường".

Trong cả bài thơ và bài hát "Đêm trăng nhớ Sài Gòn" có một vài câu hoặc chữ làm cho khán giả kó hiểu. Có người gửi thắc mắc cho Du Tử Lê và đều được ông giải thích cặn kẽ.

Đơn cử như câu: "Ngỡ hồn tu xứ mưa bay". Không ai hiểu "hồn tu xứ" nghĩa là gì. Du Tử Lê đã nhận lỗi về mình khi không đánh dấu phẩy ở giữa: "Ngỡ hồn tu, xứ mưa bay", như thế sẽ dễ hiểu hơn. Ông nói, trong một tâm trạng nhớ quê da diết, ông ngỡ hồn đi tu. Mà tu ở đâu? Tu ở xứ mưa bay.

Du Tử Lê không dùng một chốn nào cụ thể, chỉ nói "xứ mưa bay". Ở đây ý nói rằng, đó là chốn hiu quanh, ẩm ướt, để cực tả tính cô đơn của một linh hồn.

Trong bài thơ, Du Tử Lê còn dùng chữ cổ mà hiện nay ít thấy: "Nhớ em kim chỉ khíu tình". "Khíu tình"là gì? Tác giả đính chính, từ mà ông dùng là "khíu": "KHÍU là động từ, giống như động từ VÁ. Nhưng KHÍU khác với VÁ ở chỗ: Vá là hành động dùng một miếng vải khác để lấp, che, đậy, phủ lên một chỗ rách trên quần áo cũ, chỗ rách này thường là không quá lớn, không góc cạnh, vá chỉ có thể thực hiện hiện được, một khi chiếc áo hoặc quần mà chúng ta muốn vá chưa quá cũ tới mức đụng tới, chẳng những không thể vá được mà nó còn làm cho chỗ rách bị rách thêm vì sợi vải đã mủn rồi!

Trong trường hợp chỗ rách không thể vá được, người ta lấy kim “khíu” tạm để dễ trông hơn, đỡ thảm hại hơn. Do đó, “khíu” là không dùng một miếng vải nào khác, để che, lấp, phủ lên chỗ rách mà, người ta dùng kim và chỉ, khâu qua khâu lại, với hy vọng có thể lấp, che được chỗ rách ấy. Tóm lại, khi tôi viết “nhớ em kim chỉ khíu tình” là muốn nhấn mạnh tới cái tinh thần vun vén, cố gắng tối đa của người con gái, để níu giữ mối tình đã có nguy cơ tan vỡ của người ấy. Tinh thần “khíu” đó, theo tôi, cũng là một trong những cái nết, hay truyền thống cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Trừ trường hợp bất khả kháng, họ không bao giờ muốn mất một tình yêu. Dù cho để có nó, họ phải chịu nhiều thiệt thòi, cay đắng!”

Xem thêm: Khúc ca "Đón xuân": Nhạc phẩm được viết trong những năm tháng rực rỡ nhất của Phạm Đình Chương